Sosiála- ja dearvvasvuođabálvalusat
Sosiála- ja dearvvasvuođabálvalusat leat olbmo eallima, buresveadjima ja árgga dáfus dehálaš bálvalusat. Ovttaveardásašvuođaáittardeaddjái bohtet jeavddalaččat oktavuođaváldimat, main olmmoš vásiha ahte suinna leat meannudan eahpeovttaveardásaččat dahje su leat vealahan gieldda sosiálabálvalusain dahje doaibmahehttejuvvon olbmuid bálvalusain. Áittardeaddji oažžu oktavuođaváldimiid maiddái vealahanáššiin, mat gusket dearvvasvuođafuolahusa ja spesiálabuohccedivššu.
Vealaheapmi sosiála- ja dearvvasvuođabálvalusain
Vealaheapmi sosiála- ja dearvvasvuođabálvalusain sáhttá leat ovdamearkka dihte dat, ahte:
- bargoveahka ii fuolat doaibmahehttejuvvon pasientta persovnnalaš veahkeheamis ossodagas,
- pasientii ii háhkkojuvvo seavagiela tulka,
- dearvvasvuođafuolahussii oažžu oktavuođa dušše riŋgemiin,
- healbaduvvojit dárbbašlaš govttolaš vuogáiduhttimat doaibmahehttejuvvon olbmui mearrádusdahkamis, dahje dearvvasvuođa- dahje buohccedivššus,
- SODE-doaibmasajit dahje dearvvasvuođa- ja buohccedivššu veahkkeneavvut leat easttalaččat,
- pasienta ii bálvaluvvo guovttegielat gieldda dearvvasvuođastašuvnnas pasientta iežas eatnigillii ruoŧagillii, suomagillii dahje sámiid ruovttuguovllus sámegillii,
- pasienttain meannuduvvo earáid ektui heajubut su álgoboahtimuša geažil.
Ovttaveardásašvuođaáittardeaddji oažžu gaskkohagaid oktavuođaváldimiid das, ahte gielalaš vuoigatvuođat eai leat ollašuvvan sosiála- ja dearvvasvuođabálvalusain. Juohkehaččas lea vuoigatvuohta stáhta eiseválddis dahje gieldda guovttegielat eiseválddis geavahit suomagiela dahje ruoŧagiela. Ná nappo maiddái ovdamearkka dihte dearvvasvuođastašuvnnain, goziheamis dahje sosiálafuolahusas. Dán birra mearriduvvo giellalágas.
Sámi giellalágas lea mearriduvvon sámiid vuoigatvuođas geavahit iežaset giela duopmostuolus ja eará eiseválddis. Ovttaveardásašvuođaáittardeaddji dieđus lea, ahte vuoigatvuođat ollašuvvet molsašuddi láhkai ja bálvalusaid fitnašuvvamis leat maiddái čielga earut gielaid gaskkas. Sámegielat bálvalusaid ovddideapmái galggašii bidjat resurssaid ovdamearkka dihte nu, ahte buoriduvvošii giellamáhtolaš bargoveaga fitnašuvvan.
Maiddái SODE-doaibmasajiid ja veahkkeneavvuid easttalašvuođas leat boahtán áittardeaddjái oktavuođaváldimat. Vuođđoláhka dorvvasta juohkehažžii doarvái sosiála- ja dearvvasvuođabálvalusaid. Sosiála- ja dearvvasvuođabálvalusat galget leat easttaheamit ja olahahttit, vai doaibmahehttejuvvon olbmuid vuoigatvuohta sosiála- ja dearvvasvuođabálvalusaide sáhttá ollašuvvat.
Ovttaveardásašvuođaáittardeaddjái bohtet maid ollu oktavuođaváldimat das, ahte áššehas ii leat ožžon gielddas dahje Kelas bálvalusa dahje ovddu, man lea ohcan. Áittardeaddji ii bastte rievdadit addojuvvon mearrádusaid dahje addit gohččumiid eará eiseválddiide dahje priváhta doaibmiide. Gilddolaš mearrádussii sáhttá ohcat nuppástusa nuppástusohcanrávvagiid mielde.
Ovttaveardásašvuođa galgá ovddidit sosiála- ja dearvvasvuođabálvalusain
Eiseválddis lea geatnegasvuohta ovddidit ovttaveardásašvuođa. Sierra áššehasjoavkkuid dárbbuid berre váldit vuhtii ja sierra joavkkuid ovttaveardásašvuođa galgá ovddidit mearrediđolaččat ja plánavulošaččat sosiála- ja dearvvasvuođabálvalusain. Eiseválddis lea geatnegasvuohta gárvvistit ovttaveardásašvuođaplána, mainna doarjut ovttaveardásašvuođa ovddidanbarggu. Plánas galggašii váldit vuhtii maiddái áššehaslága ja pasientalága gáibádusaid áššehasa buori meannudeamis, persovnnalaš dárbbuid sihke áššehasa eatnigiela ja kultuvrra vuhtiiváldimis.
Doaibmahehttejuvvon olbmuid oasil eiseváldi ja bálvalusaid fálli priváhta doaibmi galgá ollašuhttit dárbbašlaš govttolaš vuogáiduhttimiid, vai doaibmahehttejuvvon olbmuid vuoigatvuohta ovttaveardásaš sosiála- ja dearvvasvuođabálvalusaide ollašuvvá ovttaskas áššiiddikšundiliin. Govttolaš vuogáiduhttimiid galgá dahkat maid dalle, go eiseváldi mearrida bálvalusaid dahje ovdduid mieđiheamis. Govttolaš vuogáiduhttin sáhttá oaivvildit ovdamearkka dihte dan, ahte doaibmahehttejuvvon olbmuid bálvaluslágas meroštallon, stuđerema várás mieđihuvvon vuojihanbálvalusa, iešvástidanoassi dahkkojuvvo govttolažžan. Dearvvasvuođafuolahusas dat sáhttá oktageardánamos hámis oaivvildit dan, ahte áššiiddikšumis váldojuvvojit vuhtii pasientta dárbbut, mat bohtet doaibmahehttejumis.
Áššehaslága mielde áššehasas lea vuoigatvuohta oažžut sosiálafuolahusa ollašuhttis kvalitehta dáfus buori sosiálafuolahusa ja buori meannudeami almmá vealaheami. Áššehasain galgá meannudit nu, ahte su olmmošárvu ii loavkiduvvo ja su nana jáhkku ja intimitehta gudnejahtto. Sosiálafuolahusa ollašuhttimis berre váldit vuhtii áššehasa sávaldagaid, oaivila, ovddu ja persovnnalaš dárbbuid sihke su eatnigiela ja kulturduogáža.
Vuoigatvuođadorvu sosiála- ja dearvvasvuođabálvalusain
Sihke sosiálafuolahusa ja dearvvasvuođabálvalusaid áššehasain leat geavaheamis máŋggat vuoigatvuođadorvovuogit. Juohkehaččas, gii orru bissovaččat Suomas, lea vuoigatvuohta almmá vealaheami su dearvvasvuođadili gáibidan dearvvasvuođa- ja buohccedikšui. Pasienttas lea vuoigatvuohta kvalitehta dáfus buori dearvvasvuođa- ja buohccedikšui. Su divššu galgá ordnet ja suinna galgá meannudit nu, ahte su olmmošárvu ii loavkiduvvo ja su nana jáhkku ja su intimitehta gudnejahtto. Pasientta eatnigiela, su persovnnalaš dárbbuid ja kultuvrra galgá vejolašvuođaid mielde váldit vuhtii su divššus ja meannudeamis. Dán birra mearriduvvo pasientalágas.
Heajos meannudeapmi sáhttá bohciidahttit dovddu vealaheamis. Álo heajos meannudeapmi ii goit leat vealaheapmi. Ovttaveardásašvuođaáittardeaddji sáhttá veahkehit árvvoštallat, leamašango gažaldat ovdamearkka dihte heajos áššehasbálvalusas dahje eará heajos meannudeamis, vai sáhtášiigo gažaldat leat ovttaveardásašvuođalágas gildojuvvon vealaheamis.
Jos gažaldat lea mas nu earás go vealaheamis dahje áššis lea gažaldat eará lága go ovttaveardásašvuođalága rihkkumis, gánnáha guorahallat, dahkágo cuigema áššeoapmahaš doaibmái, dahje jorgalit guovlluhálddahusvirgedoaimmahaga dahje Valvira beallái.
Jos olmmoš dovdá ahte suinna lea meannuduvvon hejot, álggos gánnáha geahččalit čielggadit ášši ságastallamiin gažaldatvuloš olbmuin dahje su hoavddain. Sáhtát maiddái leat oktavuođas gielddas doaibmi sosiálaáššeolbmui dahje doaibmabáikki pasientaáššeolbmui rávvagiid oažžuma várás. Lassedieđu gávnnat dáppe: Asiakkaan ja potilaan oikeudet | Valvira
Jos ságastallan du vásihan heajos meannudeamis dahje eará moaittehahtti meannudeamis ii doalvvo du sávvan bohtosii, sáhtát guođđit cuigema sosiálafuolahusa doaibmaovttadaga vástuolbmui dahje sosiálafuolahusa njunušvirgeolbmui dahje dearvvasvuođafuolahusa oasil dikšunbáikki hovdii dahje sáhtát guođđit guoddalusa guovlluhálddahusvirgedoaimmahahkii dahje Valvirai. Guoddalusa ja cuigema dahkamis lassedieđu gávnnat dáppe: Muistutus tai kantelu sosiaali- tai terveydenhuollossa | Valvira
Jos gažaldat lea du oažžun gilddolaš mearrádusas ja leat dasa duhtameahttun, de galggašit vuosttas sajis ohcat nuppástusa daid nuppástusohcanrávvagiid mielde, mat leat mearrádusa čuovusin.