Sámiid vuoigatvuođat
Sápmelaččain eamiálbmogin lea vuođđolágas dorvvastuvvon vuoigatvuohta doalahit ja ovddidit iežaset giela ja kultuvrra. Suopma lea maid riikkaidgaskasaš soahpamušaiguin čatnasan dorvvastit eamiálbmoga gielalaš ja kultuvrralaš vuoigatvuođaid. Eamiálbmoga sajádahkii gullá nannosit gillii ja kultuvrii guoski iešstivrejupmi. Suomas sámiid iežaset ovddasteaddji orgána lea Sámediggi. ON eamiálbmogiid vuoigatvuođaide guoski julggaštusa mielde stáhtat galget ráđđádallat vuiges lágiin eamiálbmogiiguin daid iežaset ovddastusorgánaid bokte oažžun dihte daid friddja ja dihtui vuođđuduvvi ovdamiehtama doaimmaide, mat sáhttet váikkuhit eamiálbmogiidda. Ovttaveardásašvuođaáittardeaddji doarju earenoamážit sámiid iešmearridanvuoigatvuođa ollašuvvama.
Čuolmmat sámegielat bálvalusaid ollašuvvamis
Ovttaveardásašvuođaáittardeaddji oažžu jahkásaččat oktavuođaváldimiid sápmelaččain das, ahte dearvvašvuođa- ja sosiálabálvalusat eai leat oažžun láhkai iežaset gillii. Bálvalusaid oažžumis leat maiddái čielga erohusat iešguđet gielain. Oktavuođaváldimiin, mat bohtet ovttaveardásašvuođaáittardeaddjái, dihttojit olu čuolmmat sosiála- ja dearvvašvuođabálvalusaid, muhto maid skuvlejumi ovttaveardásaš ollašuhttimis. Sámemánáid vuoigatvuohta iežaset giela dahje iežasgielat oahpahussii lea guovddáš sihke indiviidda vuoigatvuođaid ja ovttaveardásaš meannudeami ja sámegielaid seailuma dáfus.
Suomas hubmojuvvojit golbma sámegiella: anárašgiella, nuortalašgiella ja davvisámegiella. Buot sámegielat leat áitatvuloš gielat, muhto earenoamážit nuortalašgiella ja anárašgiella leat jávkanvára vuolde. Sámiid gielalaš vuoigatvuođat dorvvastuvvojit vuođđolága lassin sámi giellalágain ja máŋggain iešguđet surggiide guoski lágain, degomat ovdamearkka dihte árrabajásgeassinlágas ja pasieantta sajádaga vuoigatvuođaide guoski lágas. Gielalaš vuoigatvuođat gusket buot golmma sámegillii.
Sámiid gielalaš vuoigatvuođaide guoski láhkaásaheapmi lea ovdánan jagiid mielde. Ain láhkaásaheamis lea čuolmmalaš sajit, main riikkaviidosaš ásahusat eai dovdá sámiid sierradárbbuid. Ovdamearkka dihte árrabajásgeassinlágas dorvvastuvvo vuoigatvuohta sámegielat árrabajásgeassimii, muhto gielaid ealáskahttima dáfus guovddáš giellabeassedoaimma ollašuhttimii eai leat lágas ovddasvástádusat.
Sámegielat bálvalusaid ovttaveardásaš ollašuvvamis leat maid stuorra čuolmmat. Lága gáibidan bálvalusat eai ollašuva buot diliin, ovdamearkka dihte gielalaš ámmátolbmuid váilli dihte. Dábálaš skuvlenkanálat eai leat lihkostuvvan vástidit ámmátolbmuid dárbui. Skuvlejupmi lea buktojuvvon prošeaktaláganin sámiid ruovttuguvlui. Dáid skuvlenhámiid stáđásmahttimiin ja nannemiin sáhtášii buoridit sámegielat bálvalusaid ovttaveardásaš ollašuvvama.
Vealaheapmi ja vaššiságat
Sápmelaččat deivet ain suopmelaš servodagas vealaheami ja vaššiságaid. Dutkamušaid mielde vealahanvásáhusat leat eanemusat dain sámiin, geat gáibidit bálvalusaid, mat sidjiide lága mielde gullet. Sámiide čuohcci heađušteapmi dáhpáhuvvá earenoamážit sosiála medias, ja dat čuohcá earenoamážit olbmuide, geat bealuštit sámiid vuoigatvuođaid.