Vealaheapmi
Vealaheapmi lea dat, ahte olbmuin meannuduvvo earáid ektui fuonibut mannu persovnnalaš iešvuođa vuođul. Buot olbmuin lea vuoigatvuohta ovttaveardásaš meannudeapmái ja vealaheapmi gildojuvvo máŋggain min našuvnnalaš lágain, ovttaveardásašvuođalágas ja rihkuslágas sihke riikkaidgaskasaš olmmošvuoigatvuođasoahpamušain.
Ovttaveardásašvuođalága mielde geange ii oaččo vealahit agi, álgoboahtimuša, riikkavulošvuođa, giela, oskkoldaga, nana jáhku, oaivila, politihkalaš doaimma, ámmátovttastusdoaimma, bearašgaskavuođaid, dearvvasvuođadili, doaibmahehttejumi, seksuála iešlági, dahje eará siva vuođul, mii olbmui laktása.
Vealaheapmi sáhttá ovttaveardásašvuođalága mielde leat njuolgat, eahpenjuolgat dahje ovdamearkka dihte govttolaš vuogáiduhttimiid gieldin doaibmahehttejuvvon olbmuin. Ovttaveardásašvuođalágas gildojuvvo maiddái heađušteapmi sihke ráva dahje gohččun vealahit. Vealahangielddus sisttisdoallá maiddái nu gohčoduvvon navdosii vuođđuduvvi vealaheami ja vealaheami lagašolbmui laktáseaddji siva geažil. Gildojuvvon vealaheapmi sáhttá nappo leat maiddái olbmo bidjan earáid ektui heajut sajádahkii ovdamearkka dihte danin, go su navdet gullat mannu unnitlogujovkui dahje go son lea ovdamearkka dihte čearddalaš unnitlohkui gullevaš dahje doaibmahehttejuvvon olbmo lagašolmmoš, nugo bearašlahttu, fuolki dahje ustit.
Ovttaveardásašvuođalága vealahangielddus heivehuvvo viidát. Dat oaivvilda, ahte dat gokčá prinsihpas buot priváhta ja almmolaš doaimma. Spiehkastahkan lea priváhta- ja bearašeallima biirii gullevaš doaibma ja oskkoldathárjeheapmi.
Mii lea vealaheapmi
Vealaheamis lea gažaldat das, ahte olbmuin meannuduvvo seammalágan dilis earáid ektui fuonibut ovtta dahje máŋgga persovnnalaš iešvuođa geažil. Ovdamearkka dihte, jos fáladeaddji biehttala bálvaleamis olbmo su čearddalaš álgoboahtimuša vuođul, lea gažaldat lágavuostásaš vealaheamis.
Vealaheami hámit
Njuolggo vealaheapmi lea dat, go olbmuin meannuduvvo man nu su persovnnalaš iešvuođas geažil gean nu eará ektui fuonibut seammalágan dilis. Njuolggo vealaheapmi lea gažaldagas, go ovdamearkka dihte románas, guhte lea áššehassan, gáibiduvvo máksu borramušas ovdal fáladeami, nuppeláhkai go eará áššehasain. Nubbi ovdamearka livččii dat, ahte seamma sohkabeali leahkki párrii ii láigohuvvo lanjadat sudno seksuála iešlági geažil.
Vealaheapmi sáhttá leat maiddái eahpenjuolgat. Eahpenjuolggo vealaheapmi oaivvilda dan, ahte olgguldasat neutrála njuolggadus, ágga dahje geavat bidjá gean nu olbmo earáid ektui heajut sajádahkii persovnnalaš iešvuođa vuođul.
Eahpenjuolggo vealaheapmi sáhttá vuhttot ovdamearkka dihte bargui váldimis nu, ahte ohccái biddjojuvvojit barggu dáfus mearkkašmeahttun gáibádusat: bargoaddi gáibida bargoohccis dievaslaš suomagiela máhtu, vaikko dat ii leat barggu bargama dáfus vealtameahttun. Nubbi ovdamearka eahpenjuolggo vealaheamis sáhttá leat easttalaš biras. Eahpenjuolggo vealaheapmi sáhttá leat ovdamearkka dihte dat, ahte eiseválddi dahje bálvalusfálli doaibmabáikái ii beasa, jos geavaha juvlastuolu dahje eará veahkkeneavvu.
Eiseváldi, skuvlema lágideaddji, bargoaddi sihke dávviriid ja bálvalusaid fálli berre dahkat govttolaš vuogáiduhttimiid doaibmahehttejuvvon olbmui. Vuogáiduhttimiiguin dorvvastuvvo doaibmahehttejuvvon olbmo ovttaveardásašvuohta ovttaskas diliin. Govttolaš vuogáiduhttimiid gieldin lea vealaheapmi.
Maiddái ráva dahje gohččun vealahit lea lága vuostá. Ovdamearkka dihte hoavda, gii addá gávppi bargiide rávvaga leat bálvalkeahttá áššehassan boahtti olbmuid, geain lea olgoriikka duogáš, dahká iežas sivalažžan vealaheapmái. Gažaldagas lea vealaheapmi, vaikko bargi ii livčče vel čuvvon rávvaga. Maiddái vealaheaddji gohččuma dahje rávvaga čuovvun lea vealaheapmi.
Máŋggavuđot vealahemiin oaivvilduvvo vealaheami guovtti dahje máŋgga sierra vealahanákka vuođul. Ovttaveardásašvuođaláhka heivehuvvo máŋggavuđot vealaheapmái, dallege go mii nu vealahanákkain laktása sohkabeallái. Sohkabeallái vuođđuduvvi vealaheami bearráigeahččá muđui dásseárvoáittardeaddji.
Ovttaveardásašvuođaláhka heivehuvvo maiddái dakkár máŋggavuđot vealaheapmái, mas guokte dahje eanet olbmui laktáseaddji ášši dušše ovttas dagahit dan, ahte earálágan meannudeapmi olbmuin lea gildojuvvon vealaheapmi. Dán gohčodit rasttildeaddji vealaheapmin (suom. risteävä syrjintä).
Erenomážit unnitlogut sáhttet leat raši máŋggavuđot vealaheapmái. Ovdamearkka dihte doaibmahehttejuvvon čearddalaš unnitlohkui gullevaš olmmoš sáhttá vealahuvvot sihke doaibmahehttejumis ja álgoboahtimušas geažil.
Heađušteapmi lea ovttaveardásašvuođalágas gildojuvvon vealaheapmi. Heađušteapmi meroštallo lágas láhttemin, mainna loavkiduvvo olbmo olmmošárvu dáhtul dahje duođalaččat. Láhttemiin dahkkojuvvo fuotnu, vuolleárvosaš, uhkideaddji, vaššás dahje aggressiiva atmosfeara, mii laktása gildojuvvon vealahanággii, nugo ovdamearkka dihte seksuála iešláhkái, álgoboahtimuššii dahje doaibmahehttejupmái.
Heađušteapmi sáhttá leat hállan, olmmošárvvu loavkideaddji materiála bidjan oidnosii dahje dákkár materiála juohkin.
Ovttaveardásašvuođalágas gildojuvvojit maiddái vuostedoaimmat. Dat oaivvilda, ahte jos olmmoš ovdamearkka dihte váldá ovttaveardásašvuođaáittardeaddjái oktavuođa iežas ášši čielggadeami dihte, doarjala ovttaveardásašvuođaláhkii dahje doaibmagoahtá muđui iežas ovttaveardásašvuođa dorvvasteami ovdii, suinna ii oaččo meannudit unohasat iige sutnje oaččo bidjat negatiiva čuovvumušaid dan geažil. Vuostedoaibma sáhttá oaivvildit ovdamearkka dihte dan, ahte láigoaddi ii joatkke láigosoahpamuša, danin go láigolaš lea váldán oktavuođa ovttaveardásašvuođaáittardeaddjái láigoaddi vealaheaddji doaimma geažil.
Olbmos, guhte lea gártan vuostedoaimmaid vuollásažžan, lea ovttaveardásašvuođalága mielde vuoigatvuohta buhtadussii.
Mii ii leat vealaheapmi?
Buot earálágan meannudeapmi olbmuiguin ii leat vealaheapmi. Dihto diliin earálágan meannudeapmi, vaikko dat vuođđuduvašii man nu gildojuvvon vealahanággii, sáhttá leat vuoigadahtton. Earálágan meannudeami vuoigadahttinákkain mearriduvvo ovttaveardásašvuođalágas.
Heajos dahje eahpeáššálašge meannudeapmi dahje áššehasbálvalus ii vealttakeahttá leat vealaheapmi. Vai gažaldat livččii vealaheamis, heajut meannudeapmi galgá čuovvut gildojuvvon vealahanákkas. Ovdamearkka dihte gálvo- dahje bálvalusfálli dahje virgeoapmahačča eahpeustitlaš, eahpeáššálaš dahje heajos bálvalus ii leat vealttakeahttá vealaheapmi, eandalit jos bálvalus lea headju buohkaide.
Earálágan meannudeami vuoigadahttinákkat
Earálágan meannudeapmi ii leat vealaheapmi, jos meannudeamis lea vuođđo- ja olmmošvuoigatvuođaid dáfus dohkkehahtti mihttomearri ja vuogit mihttomeari juksamii leat rivttes gaskavuođas gv. áššái. Jos gažaldat lea ovdamearkka dihte almmolaš válddi geavaheamis dahje earálágan meannudeamis čearddalaš álgoboahtimuša vuođul, berre earálágan meannudeamis mearridit maiddái lágas. Ovdamearkka dihte dat, ahte fáladanrestoráŋŋii eai luitojuvvo sisa vuollái 18-jahkásaččat, ii leat vealaheapmi, dasgo dan birra mearriduvvo lágain ja das lea vuođđo- ja olmmošvuoigatvuođaid dáfus dohkkehahtti mihttomearri.
Earálágan meannudeapmi bargogaskavuođas ja bargui váldimis
Earálágan meannudeapmi barggus ja bargui váldimis lea lobálaš dihto eavttuiguin. Dákkár dilis earálágan meannudeapmi berre vuođđuduvvat bargodoaimmaid láhkái ja daid čađaheapmái laktáseaddji duođalaš ja mearrideaddji gáibádusaide. Dasa lassin earálágan meannudeapmi berre leat rivttes gaskavuođas gv. áššái. Dihto diliin olbmo persovnnalaš iešvuođa sáhttá nappo geavahit kriteran ovdamearkka dihte bargui váldimii.
Ovdamearkka dihte registrerejuvvon oskkoldatovttastupmi sáhttá gáibidit bargiinis dihto oskkoldaga dahje nana jáhku, jos dat lea barggu luonddu ja čađaheami dáfus ákkastallon. Ná ovdamearkka dihte evangelalaš-luteralaš girku sáhttá gáibidit, ahte dan báhpat gullet evangelalaš-luteralaš girkui. Lea maiddái vejolaš, ahte ovdamearkka dihte čearddalaš unnitlogu ovddugohcinbargguide dahje seksuálaunnitloguide gullevaš olbmuid vuoigatvuođaid vuoddji organisašuvdnii válljejuvvo olmmoš, gii ovddasta dáid joavkkuid.
Ahkái dahje ássanbáikái vuođđuduvvi meannudeapmi lea maiddái lobálaš, jos meannudeapmi vuođđuduvvá bargopolitihkalaš dahje bargomárkaniid guoski ulbmiliidda. Dákkár dilis gažaldat sáhttá leat ovdamearkka dihte nuoraide oaivvilduvvon bargguaddinkampánjain, allaagát bargiide oaivvilduvvon doaimmain, mat guhkidit bargokarriera dahje bargosajiid fállamis dihto guovllu ássiide.
Positiiva sierrameannudeapmi
Positiiva sierrameannudeapmi oaivvilda duođalaš ovttaveardásašvuođa [linkitys yhdenvertaisuus-sivulle] dorvvasteami várás dárbbašlaš doaibmabijuid, mainna buoridit dihto joavkku sajádaga ja diliid. Positiiva sierrameannudeapmi ii leat vealaheapmi.
Positiiva sierrameannudeapmi lea vuoigadahtton, jos dan ulbmilin lea duođalaš ovttaveardásašvuođa ovddideapmi dahje vealaheamis čuovvu vahágiid eastadeapmi dahje caggan. Positiiva sierrameannudeapmái sáhttet gullat ovdamearkka dihte dihtoearit oahppolágádussii joavkkuide, mat leat vealaheapmái raši dahje servodagas heajut sajádagas.